شب قدر، بزرگترین، شریفترین، پرارجترین و پر رمز و رازترینِ شبها در چرخه زمان است. به راستی که سخن گفتن درباره این شب مبارک، بسیار مشکل است. کدام خامه است که در وصف این شب نشکند و کدام لسان است که در توصیف این شب قاصر نگردد و کدام عقل و تدبیر است که در فهم آن مبهوت و متحیر نماند؛ شبی که به فرموده حضرت امام صادق علیهالسلام ، قلب ماه رمضان، به شمار میآید. این چه شب عزیزی است که دل عاشقان و سالکان کوی دوست را ربوده و آنان را، به راستی چنان مست و از خود بی خود کرده که یارای سخن گفتن در موردش را ندارند، دهانشان را دوخته و سکوت را پیشه آنان ساخته است.
گستردهترین سفره رحمت
شب قدر، گستردهترین سفره رحمت و پرنعمتترین مائده لطف خداست. شب قدر، شب گشودن سفره دل و ریختن اشک نیاز و فصل گریستن چون ابربهار در آستان آفریدگار غفّار است. در شب قدر، روبه روی آینه محاسبه مینشینیم و چهره جان را بی غبار میبینیم و با باران اشک، دل را در سحر رحمت و مغفرت شست و شوی میدهیم. شب قدر، فرصتی است تا چهره دل را با آب توبه بشوییم و پاکتر گردیم و به فطرت بیعیب خویش برگردیم. رمضان، موعد عروج است و شب قدر، میعاد بیداران و معراج شب زندهداران. شب قدر، شب احیای خویش با دم مسیحایی دعاست. شب قدر، برای آن است که قدر خویش را بشناسی، تقدیر خویش را رقم زنی، قدرت اراده و انتخاب را بیازمایی و خویشتنِ جدید را با قلم توبه و جوهر اشک، ترسیم کنی. حیف اگر در شب قدر، قدرِ خود نشناسیم!
بهترین شب
در بهترین ماه سال که در آن، آدمیان به ضیافت الهی دعوت شدهاند، بهترین شب قرار دارد. در قرآن شریف، در سوره دخان آیه 3، آن شب به شبی پربرکت متصف شده است. نیز در سوره مبارک قدر میخوانیم: «شب قدر، از هزار ماه برتر است». چه برکتی بالاتر از این که یک شب، هم سنگ هزار ماه، یعنی سی هزار شب یا 83 سال و چهارماه، معادل زندگیِ یک انسان معمولی قرار گیرد؟ مگر آن شب چیست که چنین خاصیتی یافته است؟ برتری شب قدر، در نزول قرآن کریم در آن، و آمدن فرشتگان درگاه الهی به زمین است. پس زهی سعادت که آن را به کمال دریابیم و از آن غفلت نورزیم.
شب قدر در ماه رمضان
در اینکه شب قدر در طول سال بیش از یک شب نیست و آن شب نیز در ماه مبارک رمضان واقع شده، شک و تردیدی وجود ندارد؛ زیرا، خداوند از سویی در آیه 185 سوره بقره میفرماید: «ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است»، و از سوی دیگر، در آیه اول سوره قدر میخوانیم: «ما آن، یعنی قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم». از ضمیمه کردن این دو آیه مبارک، چنین نتیجهگیری میشود که شب قدر، از ماه مبارک رمضان بیرون نیست و حتما در این ماه قرار دارد.
تعیین شب قدر
میدانیم که شب پرارج قدر، حتما در ماه مبارک رمضان واقع شده است، ولی اینکه کدام یک از شبهای عزیز این ماه شب قدر است، برای ما معلوم نیست. در این مورد، در قرآن کریم مطلبی نیامده و روایات معصومان علیهمالسلام نیز، شبی به خصوص را به عنوان شب قدر تعیین نکردهاند. از بعضی از روایات، معلوم میشود که شب قدر، حتما در دهه آخرماه مبارک رمضان قرار دارد؛ چنانکه حضرت علی علیهالسلام فرمود: هنگامی که از رسول خدا صلیاللهعلیهوآله از شب قدر پرسیده شد، فرمود: «شب قدر را در دهه آخر ماه رمضان بیابید». نیز در برخی روایات دیگر، یکی از سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان به عنوان شب قدر معرفی شده است؛ چنانکه امام صادق علیهالسلام فرمود: «شب قدر را در بین شبهای نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم طلب کن».
علت مخفی بودن شب قدر
بدون تردید رمضان هر سال، یک شب قدر در دل خود پنهان دارد و برای ما معلوم نیست که این دُرّ گرانبها، در صدف کدام شب پرارج نهفته شده است. به راستی علت این مخفی کاری چیست؟ حضرت علی علیهالسلام فرمودند: «به یقین میگویم که خداوند آن شب را به خاطر توجه بیشتر به شما، مخفی نگه داشته است؛ زیرا اگر آن شب را برای شما آشکار و معیّن میکرد، فقط به دنبال اعمال و فضیلتهای آن شب میرفتید و شبهای دیگر را فراموش میکردید».
شب قدر تا قیامت باقی است
بعضی، عقیده دارند که شب قدر، مختص زمان و روزگار پیامبر صلیاللهعلیهوآله است و از میان رفته، و دیگر شب قدری نخواهیم داشت، اما چنین نیست و همه یاران پیامبر و عالمان مسلمان، معتقدند که شب قدر، تا قیام قیامت باقی است. از ابوذر غفاری نقل است که گفت: به پیامبر خدا صلیاللهعلیهوآله گفتم: ای پیامبر، آیا شب قدر و نزول فرشتگان در آن شب، تنها در زمان پیامبران وجود دارد و چون پیامبران از دنیا رفتند، دیگر شب قدری نیست، فرمود: «نه، بلکه شب قدر، تا قیامت وجود دارد».
شب قدر در کلام امام رحمهالله
رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی رحمهالله در سخنانی، درباره شب قدر و اهمیت آن میفرماید: «شب قدر... شبی است که احیای آن سنت الهی است و قدر و منزلت آن، از هزار ماهِ منافقان والاتر است. شبی است که مقدرات خلق در آن شب پایه ریزی میشود... در شب قدر، مسلمانان با شب زندهداری و مناجات، خود را از قید بندگیِ غیرخدای تعالی که شیاطینِ جن و انساند، رها کرده و به عبودیت خداونددر میآیند».
شب قدر در کلام رهبری
مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه خامنهای، درباره اهمیت شب قدر میفرماید: «در ماه رمضان... دل هایتان را هر چه میتوانید با ذکر الهی نورانی کنید تا برای ورود در ساحت مقدس لیلة القدر آماده شوید... ؛ شبی که فرشتگان، زمین را به آسمان متصل میکنند، دلها را نورباران و محیط زندگی را با نور فضل و لطف الهی منوّر میکنند. شب سِلم و سلامت معنوی،... شب سلامت دلها و جانها. شب شفای بیماریهای اخلاقی، بیماریهای معنوی، بیماری مادّی و بیماریهای عمومی و اجتماعی که امروز متأسفانه، دامان بسیاری از ملتهای جهان، از جمله ملتهای مسلمان را گرفته است. سلامت از همه اینها در شب قدر ممکن و میسّر است، به شرطی که با آمادگی وارد شب قدر بشوید». ایشان در جای دیگری میفرماید: «این شب را قدر بدانید و آن را به دعا و توجه و تفکر و تأمل در آیات خلقت و تأمل در سرنوشت انسان... بگذرانید».
هر شی، شب قدر است
روزه گرفتن، بدون باز داشتن چشم و گوش و زبان از خطا و لغزش، فقط گرسنگى کشیدن است و بس!
باید پس از گذراندن هوا و هوس در کوره «استقامت»، با پتک سنگین «نه»، سر شیطان نفس را کوبید! آن گاه، دل را صیقل و با آب «توبه» شستشو داد؛ تا همچون آینه، نور حق بر آن بتابد و صفات عالیه در آن انعکاس یابد ...
رمضان، ماه نزول قرآن، ماه نزول «فرشتهها» و «روح»(1)بار دیگر از راه رسید . دوباره سفره ضیافت الهى گسترده شد و پرهیزکاران به مهمانى خدا دعوت شدند! در این ماه اگر تمامى اعضاء و جوارح روزه باشد؛ حتى خوابیدن و نفس کشیدن نیز عبادت و تسبیح است .(2)
ماه غلبه برشیطان درون و بیرون و بى اعتنا شدن و بى توجهى به ظواهر فریبندهاى است که کمترین توجه به آنان، نورانیت درون را خاموش مىکند! ...
ماهى است که در شبهاى قدر آن باید، «دفترچه بیمه» زندگى را به مُهر «تمدید اعتبار» امام زمان (عج) ممهور ساخت؛ زیرا در غیر این صورت، دیگر تحت پوشش ولایت نخواهیم بود!
«رمضان، ماهى است که ابتدایش رحمت، میانهاش مغفرت و پایانش آزادى از آتش جهنم است.»(3)
اگر دل، در این ماه، بهارى نشد؛ همیشه سال، پائیزى و سرد است .
سالکان، این ماه را به رفع تکلیف نمىگذرانند ... آن جا که مىتوان با قطره اشکى در نیمههاى شب، انبوه آتشى را خاموش کرد؛
آنجا که فرشتگان، به نزدیکترین مدار زمین رسیدهاند؛
آنجا که شیاطین در «بند» هستند؛
آنجا که درهاى جهنم بسته است، درهاى رحمتباز؛
و ... آنجا که روزه سپر است از آتش!
چرا غفلت؟!
حال که «ایاما معدودات»، بهترین فرصتبراى تزکیه نفس و «لعلکم تتقون»(4)شدن است،
چرا کسالت و تنبلى؟!
باید از لحظه لحظه این ماه استفاده کرد و از روزها و شبهایش بهرهها گرفت؛ تا موفق به دریافت «کارنامه قبولى» شد!
و باید قدر شبهاى «قدر» را دانست؛ بخشنده مهربان منتظر است تا «یا رب» بخشش خواهان را بشنود:
شب خیز که عاشقان به شب راز کنند گِرد در و بام دوست پرواز کنند
هر جا که درى بود، به شب مىبندند الا در دوست را که شب باز کنند
و آنان که عمر خود را صرف اطاعت از دستورات الهى کردهاند، به همه شبهاى ماه رمضان توجه دارند و مىگویند:
هر شب، شب قدر است، اگر قدر بدانى! ...
پدیدآورندگان:محمود سوری، مهدى محدثى
پىنوشت ها:
1 . تنزل الملائکة و الروح . . ./ سوره قدر .
2 . انفاسکم فیه تسبیح و نومکم فیه عبادة . . . ، امالى صدوق، ص 93 .
3 . بحار الانوار، ج 93، ص 342 .
4 . بقره/ 183 - 182 .
